Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleşen bir düzen değildir. Dostluk, cemiyet ortamında insanların sahiden nite davrandıklarını değil, nite davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak dâhilin vardır. Türe kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene dokunmak, maşerî ömürın gerçekleşmesini kurmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin karşısına kabul edilmesi ve uyulması gereken, kesin gerçek kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet ortamında insanların tutum ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her gün mümkündür. “İşte ahbaplık, benibeşer davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir tip, bir bütündür.” İnsan-benibeşer, benibeşer-tabiat ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru dâhilin evrensel ilkelerle güvence şeşna allıkınmasıdır. Dostluk, insaniyet seviyesi dâhilin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birfena görüş ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, cemiyet sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak belirten fikirlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini kurmak için konulan ve umum gücüyle desteklenen kaide, adalet ve seçimın kâffesidür. Daha yaygın bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşerî yaşama düzenidir. Dostluk Kelime Medlulı Dostluk kelimesi Arabi “adalet” kökünden gelir ve adalet kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “adalet” kelimesinin çoğmehabetli “beddua’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na göre ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk manaında da kullanılır. Fen Medlulı Dostluk dönemden döneme değiştiği dâhilin hala doyurucu bir teşhism mimarilamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen teşhismı ise: “Muayyen bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) rabıtalanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi ortamında zemin olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun kişiler arası ilişkileri mevzu vadi kısmına Özel Dostluk, kişiler ile büyüklük yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Esas Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun sarrafiyelıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük tarafından güvenceye allıkınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları benibeşer davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kıymetiharbiye yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla benzeşim nitelikteki parçalanmamış durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk vadiında yaptırım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek dâhilin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları hapsetmek dâhilin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve tıngır cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kısım kapatma; mevhibe hukukunda mevhibe ve gizliceçılık cezaları gibi çeşitli ahbaplık dallarında çeşitli yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasi fikirleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşerî bir yaşama düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kullanışlı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşerî ömürı düzenleyip insanların barış ve asayiş ortamında bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Kılgı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Hakkındalanması) Hukukun kullanışlı amacını, maşerî gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet ortamında yaşayan insanların, birbirleri ile tesis etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın mimarisından meydana gelen ihtiyaçlarını karşılamaya çallıkışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni ömürın zemin gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın saf mimarisına ve bundan gelecek mevrut ihtiyaçlarına yönlü başlamak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de mecburdır; iktisadi yoksulluklara uymalı ve onları karşılamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile makul bir organizasyon şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak essah kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük teşhismıyla adalet, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) başlamak üzere dü çeşitli anlamda kullanılır. Türe esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet manaında zatî bir özelliği deyimler. Can her gün haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni yağdırmak yolunda daim ve değişçilikmez bir çaba gösterir. İşte bu tutum ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet fehvaı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilişki biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık vadiında hukuki kıymetiharbiye olarak sav konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Maşer dâhilindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini dâhileren kurallar parçalanmamışü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve giymek yerinde bulunduğuna göre, adaletin sonunda, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü adalet fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir kıymetiharbiye niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini dâhilerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; gerek mevcut düzeni gözetmek, gerekse onu değişçiliktirmeyi meşrulaştırmak dâhilin her gün adalete sarrafiyevurulur. Nesnel ve kanun üstü adalet hukukta karşımıza müesses ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması gereken ahbaplık manaında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut ahbaplık düzenlerinin namına yönlü olup olmadığı açısından bir kıymetiharbiye ve yorum ölçüsü olabilir. Gine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve aksi karşılıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon muvazene ortamında olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Düzgülü olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşama uyacak, hem de bu maşerî ömürın barış ortamında sürebilmesi dâhilin bir düzen görünümünü sağlamaya çallıkışacaktır.
